بعدا
حکما و دانشمندان ایرانی چون فارابی و ابن‌سینا پس از تتبع و بررسی
کتاب‌های موسیقی که از زان‌های دیگر به عربی ترجمه شده بود موسیقی ایرانی
را که تا آن زمان جنبه‌های فنی و هنری آن بر جنبه‌های علمی‌اش غلبه داشت بر
پایه‌های علمی استوار کردند و با ارزش‌ترین کتاب‌ها را در این زمینه پدید
آوردند.
فارابی با استفاده از فواصل فراموش شده‌ی موسیقی ایرانی گامی ترتیب داد که اکنون اروپاییان به عنوان نیم پرده و واحد فاصله‌ی موسیقی پذیرفته و به وسیله‌ی آن گام معتدل را ساخته‌اند.
فارابی پرده‌ی معروف این فاصله را (دستان فرس) نامیده است و این نکته نشان
می‌دهد که این پرده از قدیم در ایران شناخته شده بود.ترجمه‌ی آثار فارابی
در زمینه‌ی موسیقی قرن‌ها جزو کتاب‌های درسی مدارس اروپا بوده است.
همچنین
از مطالعه دوکتاب معتبر ( صفی‌الدین عبد‌المؤ من ارموی ) به نام‌های
(الادوار) و ( رسالۀ‌الشرقیه) می‌توان دریافت که وی پس از فارابی از
بزرگ‌ترین و مهم‌ترین کسانی بوده است که در اصول و فنی موسیقی تحصیل کرده و
قدیمی‌ترین نت‌نویسی فارسی و عربی در کتاب (الادوار) از اوست که در حال
حاضر نیز موجود می‌باشد.
بررسی کتاب مزبور نشان می‌دهد اغلب اکتشافاتی را که به اروپاییان نسبت داده‌اند از چندین قرن پیش‌تر در موسیقی ایرانی وجود داشته است.
البته هجوم ددمنشانه‌ی اقوام مغول وتاتار به ایران و پیامد‌های چیرگی آنان
بر کشور ستم‌دیده‌ی ما آنچان شوم و ناگوار بود که لطمه های فراوانی بر
پیکر تمدن و فرهنگ وهنر این سرزمین و از همه مهم‌تر بر روحیه‌ی مردم وارد
آورد.
تاراجگران هر چه را که از آثار تمدن، فرهنگ و هنر در
دسترسشان بود نابود کردندو از آن همه کتاب که در سده‌های درخشان اسلامی به
دست دانشمندان و مصنفین مؤلفین تهیه و ترجمه شده بود و حاصل فکری و هنری
انان بود چیزی بر جای نگذاشتند.آنها کتابخانه‌هایی را که به همت سلاطین و
بزرگان دانش‌پرور و استادان علم و هنر به وجود امده بود به آتش بیداد
سوختند،علما و فضلا و هنرمندان را به دیار نیستی فرستادند و جز آنان که
توانستند از برابر سیل خانکان برانداز مغول بگریزند کمتر کسی از شر این قوم
وحشی در امان ماند.
تاخت و تاز و غلبه‌ی مغول بر ایران تمدن،فرهنگ و هنر از جمله هنر موسیقی
را از مسیر طبیعی خود منحرف ساخت و آهنگ شادی آن را به ناله‌های جان‌سوز
بدل نمود و الحان نشاط انگیز آن را به آه و ناله و فغان و شکایت تبدیا کرد.